Δρ Δημήτριος Παπαβέντσης, Ιατρός Βιοπαθολόγος
Επιμελητής Α', ΓΝΝΘΑ "Η ΣΩΤΗΡΙΑ"
Επιμελητής Α', ΓΝΝΘΑ "Η ΣΩΤΗΡΙΑ"
Μετά από δεκαετίες εγκατάλειψης και στασιμότητας στον τομέα της έρευνας για την ανάπτυξη νέων μεθόδων διάγνωσης της φυματίωσης στα παιδιά, στις μέρες μας το κλίμα φαίνεται πως έχει αντιστραφεί.
Μια ενδιαφέρουσα νέα κατεύθυνση είναι προς μεθόδους που δεν εξετάζουν δείγματα πτυέλων για τη διάγνωση της νόσου στα παιδιά. Τα παιδιά σπάνια είναι σε θέση να δώσουν δείγματα πτυέλων, ενώ ακόμη και αν αυτό επιτευχθεί, το αποτέλεσμα της εξέτασης είναι συχνά αρνητικό. Αυτό παρατηρείται ακόμη και με τη χρήση του συστήματος Gene Xpert MTB/RIF, μιας νέας ταχείας μοριακής εξέτασης που θεωρείται πιο ευαίσθητη από την μικροσκοπική εξέταση επιχρισμάτων πτυέλων.
Η εξέταση δειγμάτων αίματος έχει επίσης μέχρι σήμερα απογοητευτικά αποτελέσματα, πιθανώς λόγω του γεγονότος ότι στις περισσότερες περιπτώσεις, υπάρχουν πολύ λίγοι βάκιλλοι ή/και μυκοβακτηριδιακά αντιγόνα στη κυκλοφορία του αίματος τη στιγμή της εξέτασης.
Το τελευταίο χρονικό διάστημα αρχίζει να αποκτά ενδιαφέρον μια νέα προσέγγιση, αυτή της ανάλυσης της έκφρασης του ριβονουκλεϊκού οξέος (RNA) στο αίμα. Το RNA παράγεται από τα κύτταρα κατά την πρωτεΐνοσύνθεση. Όπως και το DNA, ένα τμήμα του RNA είναι ειδικό για μια συγκεκριμένη πρωτεΐνη και το μοτίβο (pattern) των μεταγραφημάτων RNA που παράγεται («εκφράζεται») από το κύτταρο αντανακλά τη βιολογική δραστηριότητα του κυττάρου. Το RNA μπορεί να ανιχνευθεί σχετικώς απλά, για παράδειγμα με μια αλυσιδωτή αντίδραση πολυμεράσης πραγματικoύ χρόνου (Real-Time PCR).
Πρόσφατα, μεγάλη ερευνητική ομάδα δημοσίευσε τα πορίσματα μιας πολυκεντρικής μελέτης ανίχνευσης RNA για τη διάγνωση της παιδιατρικής φυματίωσης σε ένα από τα καλύτερα ιατρικά περιοδικά (Anderson et al, New England Journal of Medicine 2014;370:1712-1723). Οι ερευνητές συνέκριναν την έκφραση RNA στο αίμα των παιδιών από τη Νότια Αφρική και το Μαλάουι με περιπτώσεις επιβεβαιωμένης με καλλιέργεια φυματίωσης και θετική καλλιέργεια και παιδιά με άλλες ασθένειες.
Συνολικά προσδιορίστηκαν 409 μεταγραφές RNA για τις οποίες η έκφραση ήταν διαφορετική μεταξύ των δύο ομάδων ασθενών (παιδιά με φυματίωση και παιδιά με άλλες ασθένειες). Η στατιστική ανάλυση κατέληξε σε 51 μεταγραφές που παρείχαν τον καλύτερο δυνατό διαχωρισμό με το μικρότερο αριθμό μεταγραφών. Στη συνέχεια, η ομάδα (set) αυτή των 51 μετεγγραφών χρησιμοποιήθηκε για την ανάπτυξη ενός σκορ κινδύνου (risk score) με βάση το οποίο η παρουσία ή η απουσία της έκφρασης του μεταγράφου οδηγεί σε ταξινόμηση του ασθενούς ως έχοντα φυματίωση ή άλλη ασθένεια.
Η βαθμολογία επικινδυνότητας στη συνέχεια εφαρμόστηκε σε ένα διαφορετικό πληθυσμό μελέτης, που αποτελείτο από παιδιά από την Κένυα με συμπτώματα που υποδηλώνουν ενεργό φυματίωση, με και χωρίς συνυπάρχουσα λοίμωξη με τον ιό HIV, στα οποία χρησιμοποιήθηκαν διάφορες μέθοδοι για την επιβεβαίωση ή τον αποκλεισμό της φυματίωσης. Η σύγκριση αυτή έδειξε ευαισθησία της βαθμολογίας επικινδυνότητας με βάση το RNA 83% και ειδικότητα 84%. Το 89% των παιδιών είχαν ταξινομηθεί σωστά. Το αποτέλεσμα ήταν καλύτερο από ότι για τις μεθόδους ανίχνευσης παραγωγής ιντερφερόνης-γ (IGRA) (60%, 83% και 72%) και το σύστημα Gene Xpert MTB/RIF σε δείγματα ολικού αίματος (54%, 100% και 77%).
Η μελέτη αυτή απέδειξε ότι η μέτρηση της έκφρασης RNA στο αίμα είναι εξαιρετικά ελπιδοφόρα για τη βελτίωση της διάγνωσης της φυματίωσης στα παιδιά. Η πρόκληση τώρα, όπως αναγνωρίζουν οι συγγραφείς, είναι η ανάπτυξη ενός απλού και οικονομικού τεστ που να μπορεί να χρησιμοποιηθεί παρά την κλίνη του ασθενούς στις φτωχότερες χώρες του πλανήτη. Η ανίχνευση των πολλαπλών RNA μεταγραφών που απαιτούνται για τη αξιολόγηση κινδύνου απαιτεί σήμερα πολύπλοκες τεχνικές, ωστόσο νέες τεχνολογικές προσεγγίσεις βρίσκονται σε εξέλιξη.