Eυθυμία Κωνσταντινίδου
Διευθύντρια ΕΣΥ
Μικροβολογικού Τμήματος ΝΝΘΑ
Aπό καιρό έχει ενοχοποιηθεί η έλλειψη βιταμίνης D ως παράγων ενεργοποίησης της φυματιώσεως στον
άνθρωπο. Τα επίπεδα βιταμίνης D σε πάσχοντες είναι σαφώς μικρότερα από εκείνα
αντίστοιχου πληθυσμού μαρτύρων. Ενοχοποιείται η τροποποιητική δράση της
βιταμίνης στην «φυσική ανοσία» δηλ. στο αρχέγονο σκέλος του ανοσολογικού
μηχανισμού με συνέπεια την έκπτωση αυτής. Ομως, σημειώνεται ότι και η
παρατεινόμενη αντι-φυματική αγωγή, επίσης προκαλεί πτώση της στάθμης της
βιταμίνης D.
Οι συνέπειες της ελλειψης
βιταμίνης D στην φυσική πορεία της φυματίωσης είναι πέρα από κάθε αμφιβολία
αρνητικές. Μελέτες σε ασιατικούς πληθυσμούς
όπου το κοινωνικο-οικονομικό επίπεδο και η διατροφή διαφοροποιούνται πολύ από
την Δύση έδειξαν ότι οι υγιείς (μη φυματικοί) που μελετήθηκαν είχαν κατα 70%
υψηλότερη σταθμη βιταμινης D από πάσχοντες από φυματίωση πριν αρχίσουν θεραπεία
(που όπως αναφέρθηκε ελαττώνει τα επίπεδα βιταμίνης D). Ανάλογες παρατηρήσεις εγιναν και σε αφρικανούς
μετανάστες στην αυστραλία με ιστορικό παλαιάς φυματίωσης ή εν ενεργεία
φυματίωση.
Σε το οφείλεται η δυσμενής
επίδρταση της ελλειψης βιταμίνης D στην φυματίωση? Η 1 α-υDροξυλάση
που μετατρεπει την 25-υδροξυ-βιταμίνη D στην ενεργό μορφή
1,25-δι-υδροξυ-βιταμίνη D οδηγεί παράλληλα στην έκφραση της καθελισιντινης (cathelicidin)
μικροβιοκτόνο πεπτίδιο για το μυκοβακτηρίδιο της φυματιώσεως. Aυτό ερμηνεύει
γιατί η ανεπάρκεια της βιταμινης D οδηγεί σε μειoνεκτική ανοσολογική δράση του
μακροφάγου έναντι μυκοβακτηριδίου. Υπάρχει ανάλογο φαινόμενο και σε άλλα
μυκοβακτηρίδια ? (πχ άτυπα, λέπρα κλπ). Στοιχεία ακόμη δεν υπάρχουν.
Βοηθά ο εμπλουτισμός με
βιταμίνη D την αντι-φυματική αγωγή? Τα αποτελέσματα σχετικών μελετών είναι ασύμφωνα
μεταξύ των. Πάντως η έλλειψη βιταμίνης D καλό να διορθώνεται.
Η σχέση της βιταμίνης D
με τον μεταβολισμό του ασβεστίου είναι στενή. Η σημασία του ασβεστίου στην
κατάσταση υγείας είναι επίσης στενή και πολύ γνωστή. Ο σκελετός, οι μύες, η καρδιά,
το ανοσολογικό σύστημα εξαρτώνται από την παρουσία σβεστίου υπό φυσιολογικά
όρια. Το ασβέστιο λαμβάνεται με την τροφή και αποθηκεύεται στον σκελετό. Η απορρόφησή του εξαρτάται από
την βιταμίνη D. Η απουσία της προκαλεί έλλειψη του ασβεστίου. Η βιταμίνη D
προέρχεται κυρίως από ενεργοποίηση του προδρόμου μορίου υδροξυχοληκασιφερόλη με
δύο διαδοχικές υδροξυλιώσεις (μία στο δέρμα με την ηλιακή ακτινοβολία και μιά
στον νεφρό). Ετσι προκύπτει η ενεργός βιταμίνη D 1,25-δι-υδροξυ-χοληκαλσιφερόλη.
Ενα μικρό ποσον (το 10%) βιταμίνης D προέρχεται από τροφές
(αυγά-γαλακτοκομικά-ψάρια). Κυρία πηγή όμως παραμένει ο μετασχηματισμός της στο
δέρμα μέσω του ηλίου. Από τον μηχανισμό αυτό, προκύπτει ότι σε ηλιόλουστες
χώρες οι πιθανότητες να εμφανίζουν οι άνθρωποι ανεπάρκεια βιταμίνης D θεωρητικά
αναμένονται να είναι ελάχιστες. Ομως εδώ υπάρχει η παράδοξη παρατήρηση ότι
βόρειοι ευρωπαϊκοί λαοί (Δανοί-Νορβηγοί-Ελβετοί) εμφανίζουν αναλογικά
περισσότερη βιταμίνη D από λαούς μεσογειακών χωρών με μεγάλη ηλιοφάνεια όπως
Ελληνες, Ιταλοί και Ισπανοί. Ανάλογα ευρήματα έδειξαν και μελέτες από την
Αμερική σε πληθυσμούς τη Μέσης Ανατολής συγκριτικά με πληθυσμούς της Κεντρικής
Ευρώπης.
Που αποδίδεται το παράδοξο
αυτό? Οι ερμηνείες που έχουν δοθεί είναι
πολλές.
α) Το
σκούρο δέρμα των μεσογειακών λαών εμποδίζει την ηλιακή ακτινοβολία να
ενεργοποιήσει την προ-βιταμίνη D σε αντίθεση με τα λευκά δέρματα των
βορειο-ευρωπαίων.
β) Η
έκθεση στον ήλιο σε μεγάλη έκταση εμποδίζεται από τα ρούχα και αποφεύγεται λόγω
των φόβων για καρκίνοιυς, μελανώματα δέρματος κλπ.
γ) Οι
άνθρωποι σε χώρες με μεγάλη ηλιοφάνεια εφαρμόζουν αντι-ηλιακά με υψηλό δείκτη
προστασίας
δ) Στις μεγαλουπόλεις της
μεσογείου υπάρχει ρύπανση της ατμόσφαιρας που εμποδίζει το ηλιακό φώς
ε) Ατομα ηλικίας άνω των
70 εχουν μειωμένη ικανότητα ενεργοποίησης της βιταμινης D στο δέρμα
στ) Οι μεσογειακοί λαοί
καταναλώνουν κυρίως φυτικά ελαια (φτωχα σε προ-kπου έχουν αφθονώτερη
προ-βιταμίνη.
Τα γενικά μέτρα που
συνιστώνται για το φαινόμενο της έλλειψης βιταμίνης D είναι:
Λογική έκθεση στον ήλιο
με αποφυγή των υπερβολών σε διάρκεια και τις ώρες της ημέρας (έκθεση το
μεσημέρι είναι αρκετά επιβλαβής)
Τα συμπληρώματα διατροφής
με ασβεστιο και βιταμίνη είναι χρήσιμα αλλά μονον υπό ιατρική οδηγία ως προς
την διάρκεια, την δόση και το είδος σκευάσματος λόγω του κινδύνου παρενεργειών.
Το ίδιο ισχύει και για τον χειρισμό της οστεοπόρωσης που δεν οφειλεται
αποκλειστικά στην βιταμίνη D και το ασβέστιο.