Επικ. Καθ. Γεωργία Βρυώνη
Εργαστήριο Μικροβιολογίας,
Ιατρική Σχολή Πανεπιστημίου Αθηνών
Η συχνότητα των μυκητικών
λοιμώξεων, ιδιαίτερα των διεισδυτικών, έχει αυξηθεί τα τελευταία χρόνια, με
αποτέλεσμα η έγκαιρη διάγνωση να είναι κρίσιμη στην πρώιμη έναρξη της
κατάλληλης αντιμυκητικής αγωγής και, κατ’ επέκταση, στην τελική έκβαση της
νόσου. Δυστυχώς, μεγάλο εμπόδιο στην επιτυχή θεραπεία των λοιμώξεων αυτών
αποτελεί η έλλειψη ευαίσθητων και ειδικών διαγνωστικών μεθόδων, γεγονός που
έχει ως συνέπεια η ορθή διάγνωση των διεισδυτικών μυκητικών λοιμώξεων να
τίθεται συχνά post mortem.
Οι παραδοσιακές μικροβιολογικές, ιστολογικές και απεικονιστικές μέθοδοι, αν και
αποτελούν το χρυσό πρότυπο (“gold standard”)
στη διάγνωση, δεν είναι επαρκώς ευαίσθητες και ειδικές, με αποτέλεσμα η συμβολή
τους στη θεραπευτική αντιμετώπιση του ασθενούς να είναι περιορισμένης αξίας. Οι
ορολογικές δοκιμασίες για την ανίχνευση κυκλοφορούντων μυκητικών αντιγόνων
προσφέρουν επιπλέον πληροφόρηση και ενίοτε αποτελούν τα μοναδικά μέσα διάγνωσης
.
Η ανίχνευση του αντιγόνου της
γαλακτομαννάνης (GM),
συστατικό του τοιχώματος του γένους Aspergillus, έχει
αποδειχτεί χρήσιμη τεχνική στην έγκαιρη διάγνωση διεισδυτικής ασπεργίλλωσης. Η
μέτρηση GM με
ανοσο-ενζυμική μέθοδο (Platelia Aspergillus EIA,
Bio-Rad Laboratories, UK) μπορεί να γίνει τόσο σε
δείγματα ορού ή πλάσματος, τουλάχιστον δύο δείγματα την εβδομάδα, όσο και σε
βρογχοκυψελιδικό έκπλυμα (BAL)
και ανήκει στα μυκητολογικά κριτήρια σύμφωνα με τον European Organization
for the Research and Treatment of Cancer and Mycosis Study Group (EORTC/MSG) (παλαιά – 2002 και
αναθεωρημένα-2008 κριτήρια). Έτσι, μαζί με παράγοντες κινδύνου του ξενιστή και
την ύπαρξη κλινικών κριτηρίων, θέτει τη διάγνωση της σχεδόν βέβαιης (probable) ασπεργίλλωσης. Η
αξία της φαίνεται να σχετίζεται με την ομάδα ασθενών που εφαρμόζεται. Η
ευαισθησία της είναι μεγαλύτερη σε ασθενείς με αιματολογική κακοήθεια,
ιδιαίτερα σε λήπτες αρχέγονων αιμοποιητικών κυττάρων. Γενικά η τεχνική
ανίχνευσης GM έχει καλή
προγνωστική αξία όταν εφαρμόζεται σε ασθενείς με υψηλή υποψία ασπεργίλλωσης,
όπου μπορεί να διαγνώσει την ασπεργίλλωση αρκετές ημέρες νωρίτερα των
συμβατικών καλλιεργητικών και απεικονιστικών μεθοδολογιών. Η μέτρηση GM σε άλλα κλινικά δείγματα,
πλην του ορού, όπως βρογχοκυψελιδικό έκπλυμα (BAL) και ΕΝΥ, μπορεί να είναι χρήσιμη σε
ουδετεροπενικούς και μη ασθενείς. Θετικό είναι το δείγμα 1) ορού αν έχει GM Index ≥0.5 (αν δύο
διαδοχικά δείγματα) ή ≥0.7 (αν ένα δείγμα), 2) BAL αν έχει GMf Index ≥1 και 3) ΕΝΥ αν
έχει GM Index ≥0.5
Η ανίχνευση της (1,3) β-D-γλυκάνης (BG) (Fungitell, Associates of Cape Cod Inc,
USA), συστατικού του
κυτταρικού τοιχώματος πολλών μυκήτων, όπως Candida, Aspergillus και Fusarium, αλλά όχι μουκορμυκήτων και
Cryptococcus neoformans,
πρόσφατα (2008) συμπεριλήφθηκε από τον EORTC/MSG
στα διαγνωστικά κριτήρια πιθανής συστηματικής μυκητικής λοίμωξης, άλλης εκτός
κρυπτοκόκκωσης και μουκορμύκωσης (πρώην ζυγομύκωση). Τα μέχρι σήμερα δεδομένα
από την εφαρμογή της είναι περιορισμένα στους αιματολογικούς ασθενείς, με
εξαίρεση τους ασθενείς της Μονάδας Εντατικής Θεραπείας με διεισδυτική
καντιντιασική λοίμωξη. Στα παιδιά δεν υπάρχει μεγάλη εμπειρία. Η μέτρηση
γίνεται σε δείγματα ορού, τουλάχιστον δύο την εβδομάδα. Γενικά, η εξέταση της BG βοηθάει στον αποκλεισμό
λοίμωξης από Candida ή Aspergillus,
καθώς η αρνητική προγνωστική της αξία υπολογίζεται σε >90%, δεν αποτελεί
όμως δείκτη ειδικό για καντιντιασική λοίμωξη. Ψευδώς θετικά αποτελέσματα
ανευρίσκονται σε ασθενείς που υποβάλλονται σε αιμοκάθαρση ή εμφανίζουν
βακτηριαιμία. Έχει χρησιμοποιηθεί με καλή ευαισθησία και ειδικότητα στη
διάγνωση πνευμονίας από Pneumocystis jirovecii σε HIV-θετικούς
ασθενείς. Θετικό είναι το δείγμα ορού αν έχει τιμή BG ≥80pg/mL
Για τη διάγνωση της λοίμωξης από Candida έχει χρησιμοποιηθεί η ανίχνευση του αντιγόνου μαννάνης (Platelia Candida Ag, Bio-Rad Laboratories), σε συνδυασμό με την ανίχνευση αντισωμάτων
έναντι αυτής (αντι-μαννάνη) (Platelia Candida Ab, Bio-Rad Laboratories). Ο συνδυασμός τους μπορεί να συμβάλει στη
διάγνωση της καντινταιμίας ακόμη και 6 ημέρες νωρίτερα από τη θετικοποίηση της
καλλιέργειας αίματος. Παρόλα αυτά οι δοκιμασίες ανίχνευσης μαννάνης /
αντι-μαννάνης παρουσιάζουν χαμηλή ευαισθησία λόγω: α) απουσίας αντισωματικής
απάντησης στους ανοσοκατεσταλμένους ασθενείς, β) αδυναμίας διάκρισης μεταξύ
αποικισμού / λοίμωξης, γ) παρουσίας εξουδετερωτικών αντισωμάτων, δ) απομάκρυνσης
του αντισώματος από το αντιγόνο με τη δημιουργία ανοσοσυμπλεγμάτων και ε) γρήγορης
κάθαρσης της μαννάνης από ήπαρ και σπλήνα. Ο συνδυασμός μαννάνης /
αντι-μαννάνης, προτείνεται στη διάγνωση καντινταιμίας και χρόνιας διάσπαρτης
καντιντίασης, ενώ δεν προτείνεται στη διάγνωση της διεισδυτικής καντιντίασης,
λόγω απουσίας επαρκών δεδομένων.
Συμπερασματικά, η διάγνωση των
διεισδυτικών μυκητιάσεων παραμένει πρόκληση, κυρίως γιατί οι λοιμώξεις αυτές
σχετίζονται με υψηλή θνητότητα. Οι νεότερες ορολογικές τεχνικές αποτελούν
ισχυρό εργαλείο διάγνωσης, συναξιολογούμενες πάντα με τα υπόλοιπα κλινικά,
ακτινολογικά και μικροβιολογικά ευρήματα.
Βιβλιογραφία για περαιτέρω μελέτη
1.
Cuenca-Estrella M, Matteo B, Lass-Florl C, et al. Detection and
investigation of invasive mould disease. J Antimicrob Chemother 2011;66 Suppl
1:i15-24
2.
Cuenca-Estrella M,
Verweij PE, Arendrup MC, et al. ESCMID guideline for the diagnosis and
management of Candida
diseases 2012: diagnostic procedures. Clin
Microbiol Infect 2012; 18 (Suppl. 7): 9–18
3.
De Pauw Β, Walsh TJ, Donnelly JP, et al. Revised Definitions of Invasive Fungal Disease from the European
Organization for Research and Treatment of Cancer/Invasive Fungal Infections
Cooperative Group and the National Institute of Allergy and Infectious Diseases
Mycoses Study Group (EORTC/MSG) Consensus Group. Clin Infect Dis 2008;
46:1813-1821.
4. Jo
Baron Ε,
Miller Μ,Weinstein
MP, et al. A Guide to Utilization of the Microbiology Laboratory for Diagnosis
of Infectious Diseases: 2013 Recommendations by the Infectious Diseases Society
of America (IDSA) and the American Society for Microbiology (ASM). Clin Infect
Dis 2013;57:e22–121
5.
Lamoth F, Cruciani M, Mengoli C, et al. β-Glucan antigenemia assay for the
diagnosis of invasive fungal infections in patients with hematological
malignancies: a systematic review and metaanalysis of cohort studies from the
Third European Conference on Infections in Leukemia (ECIL-3). Clin Infect Dis.
2012;54:633–43